Toespraak burgemeester Wouter Kolff Dodenherdenking 4 mei 2019

In vrijheid kiezen

Dames en heren, jongens en meisjes,

Vandaag, 4 mei 2019, staan we een moment stil. Een moment om te herdenken, om te bezinnen, om stil te staan bij het verleden. We herdenken vandaag de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog in Europa en in voormalig Nederlands-Indië. Militairen die in de strijd om vrijheid sneuvelden op de slagvelden. Maar we herdenken ook mensen - zoals u en ik - die tijdens bombardementen of ander oorlogsgeweld de dood vonden. We herdenken de miljoenen Joodse slachtoffers van de Holocaust. En natuurlijk onze helden uit het verzet en de vele onschuldige dwangarbeiders.
 
Tegelijkertijd gaan onze gedachten uit naar hen die in de periode na de Tweede Wereldoorlog door oorlogsgeweld of tijdens een vredesmissie de dood hebben gevonden, vaak ver van huis. Zij vielen allen voor volk, voor vaderland, maar vooral voor vrijheid. Onze vrijheid.
 
Morgen vieren we dat we in een vrij land leven. Het is daarom goed om aan de vooravond van die viering allereerst stil te staan bij hen die de hoogste prijs betaalden voor deze zwaarbevochten vrijheid. En dat het behoud van vrijheid een grote inspanning vraagt.
 
De Tweede Wereldoorlog ligt inmiddels ver achter ons, maar houdt ons nog altijd bezig. Een oorlog wordt in dat opzicht eigenlijk nooit ‘gewone' geschiedenis, het wordt geen verleden tijd. Het mag geen verleden tijd worden. Het is haast niet te geloven dat het pas zo kort geleden is dat een haatzaaiende politieke volksbeweging onder leiding van een opruiende dictator in staat was zo’n dramatische en systematische uitroeiing van volkeren te veroorzaken. En dat dan ook nog zo dichtbij ons. Afgelopen donderdag stonden we in het stadhuis stil bij de Joodse slachtoffers en met name bij de kinderen onder hen. Bijvoorbeeld de broertjes Samuel en Joseph van 6 en 4 jaar oud en hun kleine 2-jarige zusje Milkah. Ze woonden op de Rozenhof en werden op 23 november 1942 vergast in Auschwitz. Twee jaar geleden zijn er stolpersteine voor hen geplaatst. Het lijkt allemaal verre geschiedenis, maar deze kinderen hadden er vandaag gewoon nog kunnen zijn.
 
Natuurlijk wordt het aantal mensen dat de Tweede Wereldoorlog heeft meegemaakt elk jaar kleiner. Het is belangrijk de geschiedenis te blijven herdenken, het een plek proberen te geven en er lessen van te leren. De gevallenen een naam te blijven geven. Want de oorlogen hebben ontelbare levens gekost. Het is en blijft belangrijk stil te blijven staan bij het leed dat is veroorzaakt. Leed doordat sommigen zich de vrijheid permitteerden de vrijheid van anderen volledig te ontnemen.
 
Je respecteert je vrijheid pas echt, wanneer je de herinnering aan het verleden levend houdt. Vrijheid stelt ons in staat onze eigen toekomst in te richten. Mede richting te geven in wat voor stad en wat voor land we willen leven. Daarbij rekening houdend met de ander, ongeacht huidskleur, godsdienst, geaardheid of land van herkomst. Vrijheid geeft je de ruimte om jezelf te ontwikkelen, om je eigen ideeën te vormen en eigen keuzes te maken zonder dat je wordt tegengehouden door andere mensen of door een regime. Maar vrijheid kan nooit onbegrensd zijn. Onbegrensde vrijheid is doodeng en leidt per definitie tot spanningen, tot conflicten, tot geweld.
 
De jaren van oorlog en bezetting hebben ons duidelijk gemaakt wat het betekent als groepen mensen systematisch worden buitengesloten, vervolgd en vermoord. Dat uitsluiten en onderdrukken komt voort uit het benadrukken van verschillen in plaats van het zoeken naar gezamenlijkheid. Ook vandaag de dag zien we dat gebeuren. We weten vaak feilloos te benoemen wie er ‘anders’ is, wie niet deugt, wie er ideeën op na houdt die niet de onze zijn. Het met stelligheid uitvergroten van deze tegenstellingen of het blind overtuigd zijn van het eigen gelijk is levensgevaarlijk. Het geeft verharding in onze samenleving en doet afbreuk aan onze zwaarbevochte vrijheden.
 
In dat opzicht kunnen we niet genoeg herdenken. Want het lijkt weleens of we weinig leren van het verleden. Zo betekende het einde van de Tweede Wereldoorlog helaas niet dat er voorgoed een einde kwam aan oorlog in de wereld. Nog dagelijks lijden miljoenen mensen wereldwijd onder gewapende conflicten en de schending van mensenrechten. Op veel plaatsen ter wereld moeten mensen dagelijks vechten voor hun bestaan. Kijk ook naar de verschrikkelijke aanslagen in Nieuw-Zeeland, Sri Lanka en Utrecht. Ook in Dordrecht leven mensen die zijn gevlucht voor vreselijke oorlogen die zich in andere landen hebben afgespeeld. Voor die mensen, soms kinderen, zijn de oorlogsherinneringen soms nog vers.
 
Laten we dat besef hebben wanneer we hier vandaag met elkaar herdenken.
 
Beste mensen,
Het Nationaal Comité 4 en 5 mei nodigt ons ook dit jaar uit kritisch na te denken. Iedere dag mogen we allerlei keuzes maken. En in dit land mogen we al gedurende 100 jaar allemaal in vrijheid gebruik maken van onze democratische vrijheden. Maar nemen we verantwoordelijkheid voor onze keuzes? Zijn er grenzen aan de keuzevrijheid? Zijn we in staat verder te kijken dan onze eigen vrijheden? En verplaatsen we ons nog voldoende in de ander? Oordelen we niet te snel en durven we nog te twijfelen? Stof tot nadenken, ook of misschien zelfs wel juist in deze tijd.
 
Door de geschiedenis te blijven herdenken, vieren we de vrijheid door te beseffen dat deze vrijheid niet vanzelfsprekend is. Ook niet in deze tijd waarin de vrijheid nog dagelijks wordt bevochten.
 
Vandaag wordt ook stilgestaan bij de viering van 100 jaar kiesrecht en vooral dus ook 100 jaar kiesrecht voor vrouwen. Vandaag worden daarom namen genoemd van vrouwen die op verschillende manieren in Dordrecht maar ook elders te maken hebben gehad met de oorlog. Deze namen staan voor herinneringen, herinneringen die we niet mogen vergeten.
 
Dames en heren, jongens en meisjes,
Het is heel belangrijk dat de vrijheid wordt doorgegeven van generatie op generatie. Zo worden verhalen in stand gehouden en behouden de gevallenen hun naam. Geef de vrijheid door. En doe dat op uw eigen wijze.
 
We zijn zojuist twee minuten stil geweest.
2 minuten om hen die vielen te eren
2 minuten om kinderen als Samuel, Joseph en Milkah te gedenken,
2 minuten om stil te staan bij de pijn die nabestaanden dagelijks voelen,
2 minuten om te beseffen dat dit nooit meer mag gebeuren,
2 minuten om te na te denken over wat vrijheid voor jou betekent,
2 minuten om te beseffen hoe kostbaar vrijheid is, maar ook hoe kwetsbaar,
2 minuten om het verleden levend te houden.