Toespraak burgemeester A.W. Kolff Dodenherdenking 4 mei 2024

Het is 1945 en de oorlog loopt op zijn eind. Het is enkele dagen na Nieuwjaar en de bel gaat bij een huis aan de Prinsenstraat, hier in Dordrecht. De hele familie, die nog aan de eettafel zit, staat in een mum van tijd overeind. Een vrouw, eigenlijk nog een meisje, wordt bruut afgevoerd door agenten naar het hoofdkantoor van de Duitse Sicherheidsdienst aan de Singel. Op dat kantoor wordt ze hardhandig verhoord. 

Op een gegeven moment kan ze de druk niet langer aan. Ze schrijft een briefje aan een van haar medeverzetsstrijders. De briefwisseling verloopt via enkele ‘goede’ cipiers. Ze krijgt al snel antwoord: ‘Houd moed. Zo nodig grijpen we in. We staan klaar voor je.’ Na drie pogingen lukt het de groep uiteindelijk om de vrouw en vele anderen uit de gevangenis te bevrijden. 

De hoofdrolspelers in dit bijzondere verhaal zijn Lenie Dicke, geboren op 9 februari 1922 in Dordrecht. Lenie is de dochter van Carel Matthijs Dicke. Ze levert tijdens de oorlog een enorm belangrijke bijdrage aan het verzet in en om Dordrecht. Ze overlijdt in 2000 en is begraven in deze stad.

Michiel Beekman, geboren op 17 augustus 1912. Hij geeft leiding als commandant aan de 1ste compagnie van de Binnenlandse strijdkrachten. Hij is de bedenker van het bevrijdingsplan van Lenie en voert het team aan dat de aanval op het huis van bewaring aan de Doelstraat uitvoert.
 
Carel Matthijs Dicke, geboren op 28 oktober 1884. Hij is de vader van Lenie. Carel is koopman en actief binnen de Dordtse gemeenteraad. Ook in de Tweede Wereldoorlog blijft hij aan als wethouder. De hele familie is eigenlijk intensief betrokken bij de hulp aan onderduikers en ondersteuning van het verzet.

Dit is één van de verhalen over heldendaden en moed. Soms zijn er grote daden zoals het verhaal van Lenie, maar ook kleinere daden kunnen wel degelijk het verschil maken. Het merendeel van de Nederlanders is tijdens de oorlog niet actief in het georganiseerde verzet. Omdat het simpelweg levensgevaarlijk is. Wel laten veel mensen zien dat ze het niet eens zijn met de Duitsers. Ze zingen spotliederen, maken tekeningen of pesten Nederlanders die samenwerken met de bezetter. Sommige Nederlanders weigeren hun radio of fiets in te leveren of lezen illegale edities van kranten. Ze zijn anti-Duits, verlenen zo min mogelijk medewerking aan de Duitsers en wachten met grote smart op de dag dat Nederland bevrijd wordt.

Volgend jaar is de Tweede Wereldoorlog alweer 80 jaar geleden beëindigd. 80 jaar geleden dat Europa zuchtte onder een enorme duistere deken. In 2025 staan we stil dat Nederland dankzij de inzet van militairen van de geallieerde landen én met hulp van het verzet is bevrijd. De littekens die de Tweede Wereldoorlog achterlaat, zijn nu nog steeds zichtbaar. Heel direct in families die dierbaren zijn verloren. Die zijn vermoord tijdens de Holocaust of zijn omgekomen door het oorlogsgeweld. 

Alleen in een land zonder oorlog, waar mensenrechten worden nageleefd en waar geen onderdrukking is, kan een democratie functioneren. Daarom vieren we met 80 jaar vrijheid óók dat wij in een democratisch land leven. Een land waarin iedereen mag meedenken en meebeslissen, maar dat dit wel vraagt om ieders verantwoordelijkheid.

Wij kregen in 1945 onze vrijheid terug, maar op veel plaatsen in de wereld wordt tot op de dag van vandaag oorlog gevoerd. Vrijheid is nooit vanzelfsprekend; het is een werkwoord. We moeten er dagelijks aan werken om de ander de ruimte te geven en onze democratie te bewaken. Op die manier blijft Nederland een vrij en tolerant land. Deze dagen staat de wereld op verschillende plekken in brand. De uitspraak ‘Dit nooit weer’ lijkt op de achtergrond te zijn geraakt. 

In een tijd waarin het recht om te demonstreren en je mening te ventileren belangrijker is geworden dan de eventuele schade die je daarmee een ander aandoet. Dat we leven met algoritmes die bepalen wat we te zien en te horen krijgen. Dat de eigen bubbel vergroot wordt, niet alleen door toedoen van de mobiele telefoon en sociale media. Op sociale media waarop mensen zelfgenoegzaam en vaak anoniem hun radicale en veroordelende mening verspreiden. Waarop men elkaar voorlicht over zaken waar men bijzonder weinig van af lijkt te weten. 

In een tijd als deze waarin we vaak vanuit wantrouwen alles en iedereen benaderen, is het belangrijk om te beseffen dat juist vertrouwen nodig is om verder te komen. Dát is precies wat ik jou wil meegeven: zie elkaar, luister naar elkaar, verplaats je in elkaar. Maar bovenal: vertrouw elkaar. Het is tijd dat we elkaar weer recht in de ogen gaan aankijken. Want wanneer we ons niet meer in de ander herkennen, ontstaat er vervreemding. Een levensgevaarlijke vervreemding. Ik hoor mensen steeds vaker zeggen dat zij zich een vreemdeling in eigen land voelen. Dat contact gemist wordt. 

Oogcontact is enorm belangrijk voor ons. Bewust en onbewust lezen we er allerlei signalen uit af. Uit allerlei onderzoeken blijkt dat emoties als angst, boosheid en geluk de pupillen beïnvloeden: ze worden er namelijk groter van. Alleen bij walging lijkt het alsof we ons willen onttrekken aan wat we zien en worden onze pupillen kleiner.

Je ogen neerslaan is in Aziatische landen een manier om respect te tonen voor een gesprekspartner. Maar hier interpreteren we wegkijken al snel als verlegenheid of zelfs als onbeschoftheid. 
Aankijken is hier de norm. We kunnen dus van nature niet zoveel met ‘wegkijkers’. En toch is dat in mijn ogen één van de grootste boosdoener op dit moment. En dat is niet op de laatste plaats te danken aan de opkomst van allerlei digitale schermen waarachter we ons verbergen om echt contact te vermijden. 

Steeds vaker lijken we op ramptoeristen die vanaf een afstand onze verontwaardiging uiten, zonder dat we ons afvragen of we zelf iets zouden kunnen doen. We maken liever een filmpje om vijf seconden later die opname online te gooien. Daarmee slopen we iedere vorm van nuance uit de dialoog

Dames en heren, jongens en meisjes,
Met enig gevoel van urgentie wil ik een ieder uitnodigen. Durf de eerste stap te zetten. Heb lef en durf op te komen voor waar jij voor staat. Maar doe dat wel op een eerbare manier. Weet wanneer het je morele plicht is om iets te doen. Maak onbaatzuchtige keuzes. En heb vooral moed om te kiezen voor het goede en laat je verbazen welke rijkdom dit jou kan brengen. 

We kennen allemaal waarschijnlijk de film Schindler’s List. Deze film gaat over de vervolging van de Poolse Joden vanaf 1939. Oskar Schindeler, een tot dusver onsuccesvolle zakenman, gaat naar Krakau om te zien of hij daar goedkope arbeiderskrachten kan vinden. Hij maakt zich populair bij de Duitsers, en met hun steun weet Schindler een potten- en pannenfabriek te kopen. Aanvankelijk doet Schindler niets aan de situatie waarin de Joodse mensen zich bevinden. Maar op een gegeven moment realiseert Schindler zich dat hij zich in de positie verkeert om het leven van veel Joden te redden. Hij koopt er honderden vrij en laat ze in zijn fabriek werken om ze te beschermen. 

De film eindigt met een ontroerende scène waarin zowel de acteurs als de Joden die dankzij Schindler de oorlog overleefden, stenen leggen op zijn graf in Israël. Zelf was ik enorm geraakt toen ik deze film voor het eerst zag. De krachtige beelden, ondersteund door de bijzondere en melancholische muziek hebben op mij veel indruk gemaakt. Mijn kinderen zijn nu nog te jong, maar als ze oud genoeg zijn zal ik met ze kijken en met ze praten over de historische context van deze film, de gevolgen van oorlog en het belang van compassie en tolerantie voor de ander. 

Antisemitisme is een onkruid dat voortwoekert in onze samenleving. Het komt voort uit onwetendheid, haat en vooroordelen. We kunnen en mogen nooit accepteren dat dit onkruid blijft groeien. Het ondermijnt namelijk de kernwaarden van menselijkheid, gelijkheid en respect. Blijf dus opstaan tegen antisemitisme. 

Ik ben ervan overtuigd dat we samen in staat zijn om een wereld te bouwen waarin diversiteit niet als iets engs wordt gezien, maar als een verrijking voor ons allemaal. Waarin we in staat zijn om elkaar met open armen tegemoet te treden. Maar daar is moed voor nodig. Vandaag zijn we hier samen om te herdenken, om te herinneren en om te eren. Het verhaal rondom de oorlog, hoe verschrikkelijk ook, moeten we blijven vertellen. Hoe de toekomst er uit komt te zien, wordt mede bepaald door ons besef van het verleden. 

Vanavond staan wij hier samen op het Sumatraplein in Dordrecht. Wereldwijd staan we stil bij de Tweede Wereldoorlog. Vanavond herdenken we allen - burgers en militairen - die sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld – in oorlogssituaties en bij vredesoperaties - omgekomen of vermoord zijn. Ook de mensen die hun leven lang als gevolg van oorlogssituaties problemen ondervinden, worden herdacht. 

Herdenken is niet alleen iets voor hen die een oorlog hebben meegemaakt. Maar wellicht juist voor diegene die geen oorlogstijd heeft gekend. We herdenken de moed van allen die hun leven hebben gegeven voor onze vrijheid. Moed. Het is die kracht die ons verenigt. Die ons inspireert om vooruit te gaan, zelfs in de donkerste momenten. Laten we de moed van de gevallenen vieren door te streven naar een wereld waar moed niet langer nodig is om te strijden, maar om liefde en begrip te tonen voor elkaar.

Fijn dat jij hier vanavond bent.