Toespraak burgemeester P.A.C.M. van der Velden Dodenherdenking 4 mei 2025

Zojuist stonden wij twee minuten stil. Twee minuten om stil te staan bij allen, allen - burgers en militairen - die sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld – in oorlogssituaties en bij vredesoperaties - omgekomen of vermoord zijn. Ook de mensen die hun leven lang als gevolg van oorlogssituaties problemen ondervinden, worden herdacht.

Als je daar over nadenkt, is twee minuten eigenlijk veel te weinig. Al die slachtoffers, het is bijna niet te bevatten. Vooral als je bedenkt dat er ook nu nog altijd oorlogen woeden, dat er ook nu nog altijd vele slachtoffers zijn van oorlogssituaties.

We zien de beelden, we lezen de berichten. 

Of ze nu gaan over Oekraïne, waar zoveel familie en vrienden van onze tijdelijke stadgenoten elke dag in gevaar zijn.

Of ze nu gaan over Syrië, waar ook een flink aantal van onze stadgenoten hun wortels heeft.

Of ze nu gaan over Gaza, waar velen in deze stad zich bij betrokken voelen. 

En dan zijn er ook nog landen waar we nog minder van weten, maar waar ook verschrikkingen plaatsvinden. Soedan, Congo.  

Helaas is er zelfs weer sprake van genocide….

Wij kunnen niet het leed van de hele wereld op onze schouders torsen.

Wij mogen vanavond het accent leggen op ‘onze dodenherdenking’, in het besef dat voor velen andere oorlogen in tijd en plaats dichterbij zijn.

Wij mogen wel de verhalen van de Tweede Wereldoorlog blijven vertellen. Nee, we moeten ze vertellen. Als waarschuwing, als eerbetoon, of zelfs als bron van inspiratie. Ook nu, 80 jaar na het einde van die verschrikkelijke periode.

Want er zijn in zo’n oorlog altijd mensen die opstaan en boven zichzelf uitstijgen. Soms letterlijk, door in een vliegtuig te stappen om zich boven vijandelijk gebied te laten droppen, om daarmee waardevolle inlichtingen te verstrekken.

Zo’n persoon was Hendrik Sebes, geboren in Dordrecht. Er zijn nog altijd familieleden van hem in Dordrecht. Hendrik was kleermaker, en nog maar 20 toen de oorlog uitbrak. Als sergeant kwam hij in Engeland terecht, als zogeheten Engelandvaarder. Hij volgde een opleiding bij de Special Operations Executive, zeg maar spion.. 

In Engeland ontmoette hij zijn vrouw Mary. Zij wist niks van zijn werk af; zelfs voor haar hield hij het geheim. Hij wist dat zij zwanger was en heeft ervoor gezorgd dat zij goed achterbleef. Immers hij was zich zeker bewust van het grote risico dat hij liep. Zijn zoon (inmiddels zelf 83 jaar oud) heeft zijn vader nooit gekend. Want het spionagewerk werd hem fataal.

In de nacht van 5 april 1942 werd hij samen met Barend Klooss boven Nederland gedropt. Na enkele vluchtpogingen werd hij op 9 mei gearresteerd en na gevangenschap in Haaren en Assen naar het concentratiekamp Mauthausen getransporteerd. Sebes werd daar op 6 september 1944 geëxecuteerd.

Het is het verhaal van één van die mensen die ervoor koos zich niet neer te leggen bij de Duitse bezetting van een groot deel van Europa, maar om te strijden voor de vrijheid. Onze vrijheid.

En Hendrik Sebes was niet de enige. Nederlandse militairen hebben strijd geleverd, ook hier in Dordrecht. Zoals ook veel buitenlandse militairen, de geallieerden, strijd hebben geleverd. Vanmiddag hebben we in Amstelwijk een monument onthuld voor Henri Goldsmit, een Belgische oorlogsvlieger in dienst van de Royal Air Force, omgekomen toen hij boven Dordrecht uit de lucht werd geschoten.

Anderen hebben als burgers verzet gepleegd. Dat loopt van niet meewerken aan schadelijke maatregelen tot aan regelrecht gewapend verzet. Ook onder hen  zijn slachtoffers gevallen, ook hen eren wij.

Maar wij staan ook stil bij de slachtoffers die niet eens de kans hebben gekregen te strijden. We denken aan de meer dan 200 Joodse Dordtenaren die eerst werden buitengesloten uit de samenleving, vervolgens al hun rechten verloren en tenslotte de dood in werden gedreven in een nog steeds nauwelijks te bevatten systeem van vernietiging. De holocaust heeft ook in Dordrecht een diepe wond nagelaten, een blijvend verlies. 

Het is toch ook vooral die geschiedenis die ons blijvend waakzaam moet houden. Waakzaam voor alle signalen waarbij mensen worden buitengesloten. Omdat ze zogenaamd tot een andere groep behoren. Waakzaam voor alle signalen waarbij mensen worden ontmenselijkt. Omdat ze zogenaamd anders zijn. 

Die signalen horen en zien we ook in Nederland. We zien hier ook mensen en groepen die anderen buitensluiten. Vaak doen zij dan nog met de valse roep dat zij Het Volk vertegenwoordigen. Wie zijn dat volk? En vooral: wie horen er dan kennelijk niet bij?

Ik maak me zorgen over dat populisme, dat mijns inziens ook niet past bij een democratische samenleving, waarvan het kenmerk juist is dat je ook rekening houdt met andersdenkenden, met minderheden, met kwetsbaren. 

Hoe gemakkelijk is het een gesprek met gelijkgestemden te houden. Hoe spannend en soms ingewikkeld is het om je te verhouden tot mensen die heel andere opvattingen hebben dan jij?

En toch is dát de kern van democratie. Dat is de kern van ons mens zijn: onze verhouding tot de ander. En uiteindelijk is dat ook de kern van de vrijheid waarvoor zovelen zijn gestorven. Ook Hendrik Sebes. Ook Henri Goldsmit.

Vanavond waren wij twee minuten stil. Maar het gaat er ook om wat wij die andere 525 duizend en 558 minuten doen. Als wij hier na deze plechtigheid vertrekken, doen we dat wat mij betreft met een opdracht. De opdracht om zelf ook bij te dragen aan een samenleving waarin ruimte is voor de ander, waarin we mensen niet uitsluiten. Een opdracht die eigenlijk voor de hele wereld geldt, maar waarmee we hier kunnen beginnen. In Dordrecht. Elke dag.

Ik dank u allen voor uw komst.