Vragen en antwoorden over PFAS in zwemwater

De uitstoot van PFAS door Chemours (voorheen DuPont) is in de omgeving terecht gekomen. Helaas dus ook in het water in onze regio, zoals sloten en plassen. Het waterschap meet PFAS in deze wateren. Ook in zwemplassen in onze regio. Dat roept de vraag op of je daar wel veilig kunt zwemmen. Om daar antwoord op te kunnen geven, is het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in opdracht van de provincie een onderzoek gestart. Dat richt zich op de vraag: hoe veel PFAS krijg je eigenlijk binnen als je in natuurzwemplassen zoals de Merwelanden of het Lammetjeswiel zwemt? En levert dat risico's op voor de gezondheid? 

Het eerste onderzoek richt zich op het zwemwater van De Merwelanden in Dordrecht, Het Lammetjeswiel in Alblasserdam, De Donk in Hoornaar, Vakantiepark Molenwaard in Ottoland en de Slingelandse plassen in Goudriaan. Dit zijn populaire natuurplekken om te zwemmen, zeker in de zomer. Deze plekken bevatten waarschijnlijk meer PFAS, omdat de wind historisch gezien het vaakst uit het zuidwesten waait en de uitstoot van de fabriek vooral in noordoostelijke richting terecht is gekomen. 

Het gaat vooral om het water dat je per ongeluk inslikt tijdens het zwemmen. PFAS kan ook via de huid in het lichaam komen, al lijkt dat beperkt. 
Het onderzoek kent twee kernvragen: hoeveel en welke PFAS is er in de zwemplassen gemeten? En hoeveel water krijgen mensen binnen bij het zwemmen? Door die informatie te koppelen kun je bepalen hoeveel PFAS mensen bij het zwemmen binnenkrijgen en of dat een risico vormt voor de gezondheid. 

Ja. In Helmond is zo'n zwemplas onderzocht. Daar was de uitkomst dat je door het zwemmen weinig PFAS binnen krijgt. En dat zwemmen veilig kan. Ook als je er dagelijks zwemt. Ook de Westerschelde is onderzocht. Daar is ook PFAS gemeten, maar ook op deze zwemlocaties is het desondanks veilig om te zwemmen.

Dat vraagt ingewikkelde berekeningen. Het komt erop neer dat het RIVM berekent hoeveel zwemmen in water met PFAS bijdraagt aan de hoeveelheid PFAS die iemand binnen krijgt. Daar zitten behoorlijke veiligheidsmarges in. Bijvoorbeeld door ervan uit te gaan dat iemand urenlang en/of dagelijks speelt of zwemt in het water. Ook wordt er rekening gehouden met het feit dat kinderen lichter zijn en dus met een slok relatief meer PFAS binnenkrijgen per kilo lichaamsgewicht. Bij de berekeningen neemt het RIVM mee dat iedereen PFAS binnenkrijgt via andere bronnen, zoals voedsel en drinken, of PFAS-houdende producten. Zwemmen mag daar niet te veel extra aan bijdragen.

Nee, op dit moment niet. Het RIVM adviseerde enkele jaren geleden wel over zo’n norm voor zwemwater. Toen lagen de gemeten gehalten in het zwemwater daaronder. Maar omdat de inzichten in PFAS zijn ontwikkeld en we nu weten dat het ook bij lagere blootstelling risico voor de gezondheid kan geven, is die norm teruggetrokken. Als gemeenten vinden we het jammer dat daar toen niet gelijk een nieuwe norm voor in de plaats is gekomen. Dan hadden we nu duidelijker antwoord kunnen geven. Maar dat kunnen we niet veranderen. Het belangrijkste is dat die duidelijkheid er nu zo snel mogelijk komt. We hebben de provincie, die verantwoordelijk is voor zwemwater, gevraagd om hiervoor te zorgen. 

Dat klopt. De norm die daar is gebruikt, is die voor veiligheid van oppervlaktewater. Die is heel streng, omdat die rekening houdt met het feit dat je alles kunt doen met dit water. Bijvoorbeeld door het te gebruiken bij het koken. Of dat je vis eet uit dat water. Ook al wordt het eten van vis uit zoet water in Nederland sowieso afgeraden, het wordt wel gebruikt om normen te berekenen. Die norm voor oppervlaktewater zegt dus nog niets over het risico van het zwemmen. Daarvoor moet een zwemwaternorm gebruikt worden. En die is er dus nog niet.

Deze vraag hebben we uiteraard direct gesteld. De provincie Zuid-Holland is verantwoordelijk voor het zwemwater. Zij kunnen bijvoorbeeld vanwege veiligheid of hygiëne een zwemverbod instellen of een negatief zwemadvies afgeven.  Vanaf vrijdag 14 juli 2023 geldt er een negatief zwemadvies voor recreatieplas Merwelanden. Voor meer informatie over zwemwater kunt u bellen met de zwemwatertelefoon via telefoonnummer: 0800-9036. Ook kunt u kijken op www.zwemwater.nl.

Op enkele plaatsen in Dordrecht kun je in ondiep water spelen. Bijvoorbeeld het Biggetjespark in Sterrenburg. Dit is geen zwemwater. Zwemmen is daar praktisch gezien ook niet mogelijk. Maar kinderen komen op waterspeelplekken wel in contact met het water. Hier kan PFAS inzitten.
Het RIVM heeft eerder aangegeven dat je vooral door het per ongeluk inslikken van water PFAS binnen kunt krijgen. Opname via de huid of via waterdamp is volgens het RIVM verwaarloosbaar klein. Het per ongeluk inslikken van water gebeurt bij de waterspeelplekken veel minder dan tijdens het zwemmen. Bij het Biggetjespark staat altijd al een bord dat het om slootwater gaat. Het is daarbij sowieso het advies om het inslikken van water zoveel mogelijk te vermijden.
We gaan in aanvulling op de zwemplekken ook in overleg met het waterschap kijken naar een aantal waterspeelplekken in Dordrecht. We vragen het RIVM om over waterspeelplekken, net als bij de zwemplekken in de regio, verder te adviseren.

Wilt u meer weten of PFAS en gezondheid? Kijk dan op de website van de GGD. Ook bij het RIVM vindt u heel veel informatie over PFAS en de onderzoeken die zijn uitgevoerd.