Toespraak burgemeester A.W. Kolff Dodenherdenking 4 mei 2023
Een man buigt zich over een lichaam dat schijnbaar levenloos op straat ligt.
Overal om hem heen is het chaos, rokende puinhopen, hulpdiensten die tegen de klippen op aan het werk zijn.
Mensen kijken verdwaasd om zich heen en overal waar je kijkt zijn er dode lichamen.
Een klein meisje loopt verdoofd rond, met in haar hand slechts nog een kapot knuffelbeest. Een ouder echtpaar zit in een kleine en benauwde ruimte in afwachting van hulp.
Dit beeld dat ik zojuist heb geschetst is van alle tijden. Van de Tweede Wereldoorlog tot aan vandaag.
We leven namelijk niet in een wereld die in vrede is. Een kleine dag rijden hier vandaan wordt geleefd tussen hoop en vrees.
En is het hiervoor beschreven beeld iedere dag de werkelijkheid van de mensen die daar nog wonen.
Zelf ben ik in 1976 geboren. Ik ken geen oorlog. Alleen uit boeken, uit films en uit het nieuws op de televisie. Beelden die we waarschijnlijk allemaal wel kennen maar waarvan we ons ver weg wanen.
Ik kan me voorstellen dat wanneer je een oorlog hebt meegemaakt, die jou je hele leven lang achtervolgt.
Als je daarover zwijgt, doe je allereerst jezelf tekort. Maar het kan ook gevolgen hebben voor de volgende generaties. De impact op levens, ook na een oorlog, is enorm.
Ouders die zelden of nooit met hun kinderen praten over gevoelige onderwerpen, zoals wat zij hebben meegemaakt tijdens een oorlog, dragen een enorm zwaar verdriet. Niet alleen voor henzelf.
Door alléén te rouwen, kunnen anderen het gevoel krijgen dat er iets mis is. Met hén. Jonge kinderen betrekken dit vrij snel op zichzelf. Omdat er geen woorden worden gegeven aan het leed van de overlevenden.
Onzekerheid, faalangst en bindingsangst zijn meestal het gevolg van het onvermogen van de ander om zijn of haar ervaringen te kunnen delen.
Het thema 'Leven met oorlog' vormt dit jaar de rode draad door alle herdenkingen en vieringen. Leven met oorlog is ook het leven na een oorlog. En ook leven met iemand uit een oorlog.
Met dit thema vraagt het Nationaal Comité 4 en 5 mei aandacht voor de impact van oorlog.
De afstand tot de Tweede Wereldoorlog wordt namelijk ieder jaar groter. Maar bijna iedere Nederlander heeft via overlevering te maken met de Tweede Wereldoorlog of andere oorlogen sindsdien.
Via overgrootouders, opa en oma of vader en moeder …
Voor de mensen die de oorlog hebben meegemaakt is het doorgeven van hun oorlogservaringen vaak een belangrijke vorm van verwerking en een manier om hun kinderen en kleinkinderen te waarschuwen voor de enorme gevaren.
Volgende generaties geven een eigen duiding aan het oorlogsverleden van eerdere generaties op basis van de verhalen die zij daarover hebben gehoord en gedrag dat voortkomt uit de ervaringen van hun ouders of grootouders.
Sommige kinderen en kleinkinderen van getroffenen worstelen met vragen over de eigen identiteit.
Een oorlog kent dus allerlei soorten slachtoffers. Het is belangrijk stil te blijven staan bij de verschrikkingen van toen en nu. En het leed voor opvolgende generaties te erkennen.
Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij burgers en militairen die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord.
Zowel tijdens de Tweede Wereldoorlog en de koloniale oorlog in Indonesië, als in oorlogssituaties en bij vredesoperaties daarna.
In Dordrecht wordt veel herdacht in deze tijd van het jaar. Wij staan ieder jaar stil bij de Tweede Wereldoorlog. Ook tijdens deze jaarlijkse herdenking op het Sumatraplein.
Waarom?
Omdat het belangrijk is om verhalen te blijven vertellen, te delen en te herhalen.
Vertellen, lezen en schrijven over onze geschiedenis is van belang omdat het ons inzicht geeft in hoe we nu samen leven of juist waarom het soms even niet zo goed lukt.
Om elkaar te begrijpen is het belangrijk dat we met elkaar praten. Dat we elkaar zien voor wie we zijn. Met onze verschillende achtergronden.
Ook in onze stad waren de gevolgen van de donkere periode van de Tweede Wereldoorlog overduidelijk zichtbaar. De dagen dat men dacht dat het nooit meer licht zou worden.
Dordrecht heeft voor de oorlog een bloeiende Joodse gemeenschap gekend.
Van de 290 gedeporteerde Joden keerden er slechts 5 terug. Opgeteld bij de gevluchte en ondergedoken personen hebben uiteindelijk slechts 55 Joodse inwoners de oorlog overleefd.
Sinds 1993 is het Johan de Witt-gymnasium gevestigd in de voormalige Hogere Burgerschool. Het huidige monumentale gebouw staat aan het Oranjepark in onze stad.
Op deze school haalde Diet Barendregt haar diploma, net voordat de Tweede Wereldoorlog begon. Een meisje, geboren in Dordrecht.
Ze leerde op school een wat oudere jongen kennen en zij kregen een relatie.
Al snel na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog gingen zij allebei bij het verzet. Want ze vonden dat er iets moest gebeuren.
Ze werden verraden, opgepakt en gevangen gezet. Na een aantal weken in een- gevangenis te hebben doorgebracht, apart van elkaar, werd Diet bij haar kersverse man Jan gebracht.
Jan is zwaar gemarteld maar heeft de bezetters niets verteld. Ook Diet hield haar mond. En toch was haar hart gebroken.
Jan is door de nazi’s in januari 1945 doodgeschoten. Twee weken nadat zij waren getrouwd. Hij is begraven op de Erebegraafplaats voor verzetshelden in Bloemendaal.
Diet werd vrijgelaten en heeft haar verzetsacties voortgezet.
En toch trad ze in 1953 als een van de eerste Nederlanders na de oorlog op in Duitsland. Ze was een begenadigd zangeres. Met haar stem en liederen raakte zij vele mensen.
Ze vond het belangrijk om als teken van verzoening en vergiffenis zo'n optreden te verzorgen. Maar dit viel haar niet gemakkelijk. Het was een strijd om tot dit besluit te komen.
In 2015 overleed zij op 90-jarige leeftijd. Ondanks alle leed dat zij heeft meegemaakt, heeft ze een vol leven gekend.
Hier zit een les in voor ons allemaal.
We moeten de vrede niet voor lief nemen. Het is geen vanzelfsprekendheid. Het is iets dat continue aandacht en woorden nodig heeft.
Vergeving schenken is niet gemakkelijk. Het is makkelijker om bitterheid te koesteren en wraak te zoeken.
En herdenken is niet alleen iets voor hen die een oorlog hebben meegemaakt.
Het is wellicht zelfs vooral bedoeld voor mensen die geen oorlog hebben meegemaakt, zoals ikzelf en de meesten van u.
Zeker in deze tijd, waarin het soms lijkt alsof we niets hebben geleerd van ons verleden, is het noodzakelijk om je bewust te zijn van jouw plek in de maatschappij en in deze tijd.
En ook om jezelf de vraag te stellen: wat doe ik eraan om juist bruggen te slaan in tijden van polarisatie? Om verwijdering te voorkomen?
Om haat en discriminatie de wereld uit te helpen? Om oorlog en geweld tegen te gaan en bij te dragen aan vrede en beschaving?
Wat… doe… ik?
Want wraak kan niet ongedaan maken wat jou of anderen is aangedaan.
Waar pijn je verbindt aan de dader, zal vergeving je wellicht lucht en ruimte geven om verder te gaan in het leven dat nog voor je ligt.
Vergeven is niet vergeten. Vergeven is verwerken en het gedane een plek geven.
Vrede is geen vanzelfsprekendheid. Vrede is hard werken.
En herdenkingen zoals deze helpen ons daarbij.
Vanavond herdenken wij; dat zullen we blijven doen.
Fijn dat u er bent