Toespraak burgemeester A.W. Kolff bijeenkomst Keti Koti en slavernij geschiedenis 30 juni 2023

In de stad Dordrecht staan beelden in het water. Bij de Spuihaven, een welbekende plek voor iedereen die hier woont. 

De kunstenaar van het beeld heet Gerhard Lentink. Hij komt uit Dordrecht en hij heeft het beeld 'Maria, Medea en Ophelia' genoemd. Dit beeld is geïnspireerd op de Italiaanse sopraan Maria Callas en haar rol in diverse wereldberoemde opera's.

In Lentinks interpretatie zingt Callas in haar rol als Medea als het ware ‘over het water’ naar het luisterende oor, ruim twintig meter verderop. De twee beelden zijn in de loop der jaren écht bij de Spuihaven gaan horen.

Lentink omschrijft de invulling van de rol van Medea door Callas enerzijds als 'onbenaderbaar, als archetype voor de oerschreeuw'. Ik kom hier straks op terug. 

Discussies worden feller, aanvallen persoonlijker. We leven in een tijd waarin polarisatie aan de orde van de dag is. Waarin crisis op crisis volgt en het maatschappelijke debat dreigt vast te lopen. Met alle gevolgen van dien voor heel veel mensen. 

Het is goed om jezelf af te vragen: kun jij hier verandering in aanbrengen? 

Hoe zouden we, zoals in het prachtige beeld van Lentink, de verteller (of zangeres) en luisteraar dichterbij elkaar kunnen brengen? 

Want iedereen heeft zijn eigen beleving en waarheid. Ieder verhaal kent namelijk minstens twee kanten.

Hoe zouden bijvoorbeeld de verhalen over slavernij klinken als ze niet door de plantage-eigenaren, maar door de tot slaaf gemaakten verteld waren?

Er bestaat voldoende materiaal over het leven van plantage-eigenaren, maar naar het leven van tot slaaf gemaakten moeten we veelal gissen. Hun leven werd niet gedocumenteerd.

Tot 1828 vielen tot slaaf gemaakten onder het zakelijk recht. Ze werden gezien als goederen. Er werd dus niets vastgelegd behalve hoe oud ze geworden zijn.

Als de oudste stad van Holland en derde 'suikerstad' haalde Dordrecht, net als vele andere steden, grote verdiensten uit het kolonialisme, de slavernij en de daarmee verbonden mensenhandel. 

Dit is bijvoorbeeld terug te zien in de vele imposante monumentale panden die de Dordtse binnenstad kent.

Twee voorbeelden van die koloniale sporen zijn Stokholm, een voormalige suikerraffinaarderij, en het West-Indisch Huis aan de Wijnstraat.

Hierin was de West-Indische Compagnie gevestigd en werd besloten over de suikerhandel en over de levens van tot slaaf gemaakte mensen. Wanneer men voor het huis omhoog kijkt is daar een afbeelding van een suikerbrood te zien. 

Het is één van de vele voorbeelden waar een gebouw met een koloniaal verleden aan te herkennen is.

Verderop aan de Wijnstraat staan bijvoorbeeld de woorden 'Tabak' en 'Koloniale Waren' op de gevel.

Ook de Grote Kerk kent verbanden met het slavernijverleden. Bijvoorbeeld een grafkapel van families die actief waren in de suikerhandel en schepen verhuurden aan de VOC.

De suiker, tabak en koffie kwamen van plantages waar het dagelijks leven in het teken stond van zoveel mogelijk winst maken en het liefst nog zo snel mogelijk. 

Dat ging regelmatig gepaard met veel geweld, uitbuiting en absolute onvrijheid van de tot slaaf gemaakten. De bediening van de machines was ook niet zonder gevaar. Verlies van ledematen of zelfs levens was aan de orde van de dag.

Het was een bizarre tijd en deze tot slaaf gemaakte mensen waren meer bezig om te overleven dan dat zij aan leven toe kwamen. 

Het is goed om trots te zijn op onze mooie stad en op veel van haar historie. Maar deze trots gaat gepaard met het besef van voornoemde gruwelijke elementen uit de geschiedenis.

Beste mensen, dit besef maakt me nederig en vervult me met plaatsvervangende schaamte.

Om bewustwording te creëren over het koloniale verleden van Dordrecht en de hedendaagse impact zijn er verschillende initiatieven gestart, waaronder sinds 2021 Koloniaal Verleden Dordrecht.

Dit initiatief is vanuit maatschappelijk en historisch oogpunt belangrijk voor de stad. Erkenning is nodig, want de geschiedschrijvers hebben te lang één kant van het verhaal belicht. Ook wel de andere kant onderbelicht. 

Het koloniale- en slavernijverleden heeft namelijk een doorwerking in het heden, bijvoorbeeld in de vorm van hedendaags racisme en discriminatie. 

Eén van de kenmerken van slavernij is het creëren van minderwaardigheid en ondergeschiktheid op grond van wie je bent. 

Thema’s die ontegenzeggelijk ook zijn verbonden met hedendaags racisme en discriminatie. Dat afkomst en huidskleur vandaag de dag nog een rol spelen in iemands toekomst of bejegening is een schandaal van het ergste soort. 

Het betreft daarbij geen incidenten. 

Discriminatie en racisme is aan de orde van de dag. Onderscheid maken zit bewust of onbewust diep in veel mensen geworteld en vraagt permanente alertheid. 

Alles in mij verzet zich hier tegen. 

Wat mij betreft is kennis en bewustwording van het verleden dus enorm belangrijk. Maar nog belangrijker is hoe we de lessen van toen inzetten in het heden en de toekomst. Om te beginnen dus bij onze jeugd. 

Het pijnlijke stuk stadsgeschiedenis over slavernij en kolonialisme verdient het om verder te worden onderzocht, zichtbaar gemaakt, onderwezen en doorverteld. 

Opdat we in deze tijd de lessen kunnen doorgeven aan de volwassenen van de toekomst.

De zoektocht naar de volle omvang en volledige feiten over de plaats van onze stad in het systeem van kolonisatie en slavernij is niet vrijblijvend. Ook andere organisaties zoals de lokale musea en andere partners hebben toegezegd hun medewerking te geven. 

Daarnaast is het belangrijk om uitvoerig met elkaar de dialoog aan te gaan.

Wat mooi dat u vandaag de moeite heeft genomen om hierheen te komen.

Hiermee geven we dit stuk geschiedenis de erkenning die het verdient. Waarin we inzien waar we vandaan komen.

Dat we er eerlijk over zijn en het leed erkennen.

Dat gezegd hebbende…

De wereld verdient meer nuance. Het is een tijd van polarisatie, verharding en snelle oordeelsvorming.

Het debat over het slavernijverleden verdient ook nuance. En zorgvuldigheid. Niet versimpelen tot voor of tegen aandacht, erkenning of verontschuldigingen. 

Geen loze of ongemeende kreten en beloften. Ook geen verharding, nieuwe discriminatie of andere uitwassen. 

Laten we er geen splijtzwam van maken, maar laten we vooral gericht zijn op de toekomst. De gezamenlijke toekomst. 

Met alle kennis over en lessen uit het verleden. In alle redelijkheid en oprechtheid.

Het is immers de toon die de muziek maakt.

De kunstenaar waar ik eerder over sprak, Gerhard Lentink, hoort het stemgeluid van Maria Callas overigens ook op een andere wijze.

Als zuiver. Een begrip dat zich laat associëren met woorden als helder, eerlijk, puur, onvermengd, rein, onschuld, onversneden.

Wanneer hij het over zuiverheid wil hebben, dan verwijst hij maar al te graag naar de muziek en de vrouw die dat in al haar vezels belichaamde, Maria Callas.  

Herinneringen vormen nooit een afgerond geheel. Een zee is niet leeg te drinken. Een verleden nooit volledig te herstellen. Geschiedenis wordt nooit beoordeeld in de tijd waarin deze zich afspeelt, altijd later. Soms decennia of eeuwen later.

En toch …  

In 1572 werd hier vlakbij in het huidige Hof van Nederland, de basis gelegd voor een onafhankelijk Nederland. Waar je - modern vertaald - vrij bent om te denken wat je denkt, te geloven wat je gelooft en te zijn wie je bent.

Ik kijk naar mijn kinderen. Hoe zij opgroeien in deze tijd.

Ik vind dat ze moeten horen over hun voorouders en hoe zij geleefd hebben. Ze moeten horen dat geschiedenis niet slechts mooi en fraai is. 

En dat Hollanders niet slechts helden zijn geweest. 

Ze moeten leren over vrijheid en hoe waardevol dit is. Dat je in dit land kan doen wat je wilt. En kunt zijn wie je bent. 

Dat je een ander gelijkwaardig en met respect behandelt. En dat je je leven kunt invullen op de manier zoals jij dat wilt. Dat is heel lang niet vanzelfsprekend geweest.

Deze Keti Koti Herdenkingsceremonie is ingeluid met een plengoffer. Een oud ritueel waarbij water uit een kalebas wordt gegoten.

Een offer om in contact te komen met onze voorouders. Om de band met hen te bekrachtigen.

Ik las ooit, dat woorden en water belangrijke elementen zijn tijdens de ceremonie. Ze zorgen voor verbinding tussen verleden, heden en toekomst.

Ik spreek mijn oprechte hoop uit dat ook mijn woorden bijdragen aan verbinding.

Ik spreek mijn oprechte verwachting uit dat we samen deze pijnlijke geschiedenis een plek weten te geven in onze prachtige stad met een rijke diversiteit aan inwoners.

Dat woorden en water in staat zijn om bruggen te slaan. Aan water hebben we op dit eiland immers voldoende, het omringt ons dagelijks.

Het is aan ons om bruggen te bouwen. Om het verleden, heden en toekomst met elkaar te verbinden.

Zodat onze stad deze nalatenschap kent. En erkent. En dat het onze kinderen in staat zal stellen om ALLE kanten van een verhaal te herkennen.

Dank voor uw aandacht en ik wens u een goede, waardevolle en leerzame bijeenkomst toe.